Μία μεγάλη στιγμή
Μία μεγάλη τιμή

Ένας ιστορικός θησαυρός από τη Συλλογή της Alpha Bank εκτίθεται σε μια μοναδική έκθεση που, για πρώτη φορά στην ιστορία του Μουσείου Μπενάκη, καλύπτει όλες τις αίθουσες του κτιρίου της Πειραιώς 138.

Η έκθεση είναι χωρισμένη σε τρεις ενότητες. Στον δεύτερο όροφο παρουσιάζεται η ενότητα της περιόδου 1770-1820, με τεκμήρια και έργα από την προεπαναστατική Ελλάδα, εστιάζοντας στον ρόλο της εκκλησίας, των Ελλήνων της διασποράς, του Ρήγα Φεραίου και της Φιλικής Εταιρείας. Ο πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στην οκταετία του Αγώνα (1821-1828) και το Ηρώο των Αγωνιστών. Στο ισόγειο παρουσιάζεται η περίοδος της δημιουργίας του νέου κράτους (1830-1870).

Με αυτή την ιδιαίτερη δομή, η έκθεση αποδεικνύει τον τίτλο της. Το «1821 Πριν και Μετά» δεν αφορά μόνο στον Αγώνα. Φωτίζει δυόμιση αιώνες Ιστορίας. Είναι ένα πανόραμα μέσα από το οποίο ξαναζούμε βήμα- βήμα την πορεία και την εξέλιξη του ελληνικού έθνους.

Μια αποκάλυψη όλων εκείνων των δυνάμεων που έκρυβαν μέσα τους οι Έλληνες και τους οδήγησαν να φτιάξουν πολύ γρήγορα ένα νέο ευρωπαϊκό κράτος που δημιουργεί τη δική του Ιστορία.

Νιώθουμε υπερήφανοι για τη συμμετοχή μας σε αυτή την έκθεση. Για όλη την προσπάθεια που έγινε πριν. Και για όλα τα συναισθήματα και τις σκέψεις που θα γεννήσει μετά.

Η συμμετοχή της Alpha Bank με έργα από τη Συλλογή της

Η Συλλογή της Τράπεζας, από την φύση της είναι προσανατολισμένη περισσότερο σε έργα από το τέλος του 19ου αιώνα και μετά, δηλαδή έργα καλλιτεχνών της γνωστής Σχολής του Μονάχου. Σε αυτόν τον όρο συγκαταλέγονται καλλιτέχνες που σπούδασαν στο Μόναχο από το 1840 και μετά και έγιναν οι πρώτοι ζωγράφοι και γλύπτες του νέου ελληνικού κράτους.
Πολλά έργα τους, ιδίως των πρώτων σε ηλικία, έχουν ως θέμα τους την ελληνική επανάσταση, τα περισσότερα όμως από αυτά ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη και σε μεγάλα ελληνικά μουσεία. 


Στους καλλιτέχνες της Σχολής του Μονάχου ανήκει και ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο πρώτος μεγάλος Έλληνας θαλασσογράφος και για πολλούς, ο σημαντικότερος έως σήμερα.
Στην επετειακή έκθεση για το 1821, βρίσκονται δύο εξαιρετικές συνθέσεις του.

Ο Κεράτειος κόλπος του 1892 και τα Εγκαίνια του Ισθμού της Κορίνθου του 1893, δύο συνθέσεις από τις καλύτερές του, που απεικονίζουν δύο διαφορετικές, αγαπημένες θεματικές του: το λιμάνι και το γεγονός στη θάλασσα.

Κωνσταντίνος Βολανάκης - Στον Κεράτειο κόλπο, 1892
Λάδι σε μουσαμά 80x130 εκ.

Πρόκειται ουσιαστικά για την όψη της Κωνσταντινούπολης από το λιμάνι της που βλέπει στον Κεράτειο κόλπο, ένα λιμάνι που ζωγράφισε μόνο μία φορά. Είναι η εικόνα μιας πόλης σε νερό, είναι η Πόλη στο μεγαλείο της, μεταξύ της Δύσης, με τα θαυμάσια ξύλινα σπίτια στο λιμάνι, τους ευρωπαίους ταξιδιώτες και τα ιστιοφόρα, και της Ανατολής, με την δεσπόζουσα εικόνα της Αγίας Σοφίας ακριβώς στο κέντρο της σύνθεσης.

Ο Βολανάκης έχει διαιρέσει το έργο σε τρεις παράλληλες ταινίες, τον ουρανό, την πόλη, τη θάλασσα, ενώ η διάταξη του λιμανιού γίνεται με τη γνωστή του συνήθεια να δημιουργεί ένα ημικύκλιο στη σύνθεση, τονίζοντας τις δύο απολήξεις του αριστερά και δεξιά, εδώ με δύο επιβλητικά ιστιοφόρα. Ελάχιστο το χρώμα στη θάλασσα, διαφανής σχεδόν ο ουρανός, με λεπτομέρειες η ανωδομή της πόλης από τις αποβάθρες ως τις οξυκόρυφες μύτες των πύργων των μουεζίνιδων στην Αγιά Σοφιά. Εκτός από το γαλάζιο της θάλασσας στο πρώτο επίπεδο, το έργο έχει ελάχιστο κόκκινο χρώμα και ζωγραφίζεται ως επί το πλείστον, με τόνους της ώχρας, του καφέ, άσπρο και μαύρο. Με αυτά τα ελάχιστα χρωματικά στοιχεία, αλλά με την ωριμότητά του και την γνώση της απεικόνισης του λιμανιού, ο Βολανάκης δημιουργεί έναν πίνακα ατμόσφαιρας, ίσως μια ονειρική ανάμνηση. 

Στην έκθεση το έργο βρίσκεται στην τρίτη ενότητα, στη δημιουργία του ελληνικού κράτους, στο κομμάτι για τον αλυτρωτισμό, υπογραμμίζοντας ακριβώς αυτό: ένα σύμβολο, ένα σημείο στον χάρτη φορτωμένο ιστορία, που όμως πλέον βρισκόταν πιο κοντά στην ονειρική ανάμνηση, παρά στην τρέχουσα ιστορία.

Κωνσταντίνος Βολανάκης - Εγκαίνια του Ισθμού της Κορίνθου, 1893
Λάδι σε μουσαμά 86x158 εκ.

Σε ιδιαίτερο χώρο μέσα στην έκθεση, για πρώτη και μοναδική φορά, εκτίθενται μαζί τρεις πίνακες του Κ. Βολανάκη με το ίδιο θέμα : την ημέρα των εγκαινίων του Ισθμού, τον Αύγουστο του 1893. Τύχη αγαθή έφερε και τις τρεις Τράπεζες να έχουν στη Συλλογή τους τον ίδιο ακριβώς πίνακα, ένα έργο / ντοκουμέντο για την εποχή του που περιγράφει ένα δημόσιο έργο ανεπανάληπτο σε μια χώρα που αναπτύσσεται. 

Ο Βολανάκης, για θέματα με μεγάλο ενδιαφέρον έκανε επαναλήψεις των πινάκων του και αυτή είναι μια τέτοια περίπτωση. Το πρώτο έργο έγινε ως παραγγελία της Εταιρείας της Διώρυγας του Ισθμού στον ζωγράφο και ανήκει σήμερα στην Εθνική Τράπεζα, στην οποία πέρασε η Εταιρεία το 1906.
Στην Τράπεζα ανήκει μια μικρότερη σε μέγεθος σύνθεση, που διατηρεί όμως την ίδια δυναμική. Τα εγκαίνια έγιναν στις 6 Αυγούστου 1893 από τον βασιλιά Γεώργιο, που επέβαινε στο ατμόπλοιο «Σφακτηρία», που σχεδιάζεται στα αριστερά. Πίσω από το πλοίο διακρίνεται το Φρουραρχείο και το βασιλικό περίπτερο. Ο ζωγράφος, χρησιμοποιώντας και εδώ το γνωστό ημικυκλικό σχήμα για το πρώτο επίπεδο, μοιράζει τα ατμόπλοια εκατέρωθεν του ανοίγματος, δίνει το κλίμα της ημέρας μέσα από τα χρώματα των σημαιοστολισμένων ιστίων, αποδίδει την κίνηση των πλοίων με τον διάχυτο ατμό και συμπληρώνει με το ανθρώπινο στοιχείο παντού, στις λέμβους, στο βασιλικό περίπτερο, στα πλοία, ακόμα και στο στενό μονοπάτι του ανοίγματος. 

Στην έκθεση οι πίνακες έχουν τοποθετηθεί σε έναν χώρο που ανοίγει με δύο κατασκευασμένες σε κλίση επιφάνειες, ώστε να δοθεί η εικόνα που έχουν τα πρανή του ισθμού. Πάνω εκεί υπάρχουν οι φωτογραφίες διάνοιξη του ισθμού την κατασκευή αυτού του μεγάλου έργου.

Άλλα σημαντικά έργα από τη Συλλογή της Alpha Bank τα οποία παρουσιάζονται στην έκθεση:

Σπύρος Βασιλείου - Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνων τον Προύθον, 1958 
Σχέδιο με μελάνι 11,5 x 53 εκ.

Κάτω αριστερά, μετά τον τίτλο, σε παρένθεση: (κατά την τοιχογραφίαν του Μονάχου).  Πάνω από τον τίτλο με μολύβι η σημείωση: Σπ. Βασιλείου εφ. "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" 25 Μαρτίου 1958.

Ο Σπύρος Βασιλείου, καλλιτέχνης πολυσχιδής και εξαιρετικός σχεδιαστής, συνεργάστηκε με περιοδικά, όπως η «Νέα Εστία», δημιούργησε ετήσια ημερολόγια με σχέδια από παροιμίες και εικονογράφησε κάθε είδους λογοτεχνικές εκδόσεις.

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Ελευθερία», δημοσιεύει στο επετειακό της φύλλο για τις 25 Μαρτίου 1958, ένα σχέδιο, προσωπική απόδοση του έργου του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess (1772-1871) με τον ίδιο τίτλο που είχε φιλοτεχνηθεί ως τοιχογραφία στο ανάκτορο του Μονάχου. Ο Βασιλείου πιθανότατα γνώριζε το έργο από την λιθογραφημένη εκδοχή του, που είχε κυκλοφορήσει το 1852.

Πρόκειται για ένα από τα πρώτα γεγονότα της Επανάστασης, τη διάβαση του ποταμού Προύθου στη Μολδαβία τον Φεβρουάριο του 1821 από τον Α. Υψηλάντη με στολή ιερολοχίτη και τη σημαία της Φιλικής Εταιρείας.

Γιάννης Τσαρούχης - Η Πλατεία της 23ης Μαρτίου στην Καλαμάτα, 1966
Λάδι σε μουσαμά 69,5x100 εκ.

Έργο που έγινε κατά παραγγελία του Προέδρου της Τράπεζας Εμπορικής Πίστεως Σπύρου Κωστόπουλου στον ζωγράφο το 1966. 

Εικονίζεται η ομώνυμη πλατεία της Καλαμάτας, όπου βρισκόταν το πρώτο Κατάστημα της Τράπεζας Κωστοπούλου, το οποίο διακρίνεται στα αριστερά του έργου. Το Κατάστημα της Alpha Bank διατηρείται στο σημείο αυτό έως σήμερα.

Το κέντρο της σύνθεσης απεικονίζει την παλαιότερη πλατεία στο ιστορικό κέντρο της πόλης, η οποία ονομάστηκε έτσι από την ημερομηνία που έγινε η κατάληψη της πόλης από τα ελληνικά στρατεύματα.

Πραγματικά, μετά τις πρώτες επαναστατικές κινήσεις των Μανιατών στις 17 Μαρτίου, συγκεντρώθηκαν στις παρυφές της Καλαμάτας διάφοροι οπλαρχηγοί: Koλοκοτρώνης, Παπαφλέσσας, Νικηταράς, Αναγνωσταράς και διάφορες μεγάλες οικογένειες της Μάνης και απέκλεισαν την πόλη. O Hλίας Μαυρομιχάλης συμβούλεψε τον Οθωμανό διοικητή, Σουλεϊμάν Αρναούτογλου να μην αντισταθεί και να παραδώσει την πόλη, κάτι που έγινε με έγγραφη συμφωνία στις 23 Μαρτίου. Την ίδια ημέρα δημιουργήθηκε η Δημογεροντία της Μεσσηνιακής Γερουσίας, από την οποία εστάλη έγγραφη «προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς» ότι ο Αγώνας είχε ξεκινήσει. 

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) (1871-1934) - Ο ήρωας Μάρκος Μπότσαρης, 1933
Αραιωμένο λάδι σε πανί 119 x 81 εκ.

Περιμετρικά στο πάνω και κάτω μέρος ο πλήρης τίτλος: O Ήρως Μάρκος Μπότσαρης έπεσε μαχόμενος εις εν Καρπενησίω στρατόπαιδον (sic) των Τούρκων το 1823.
Εν Μυτιλήνη Έργον Θεοφίλου Γ. Χ. Μιχαήλ 1933

To έργο ανήκει σε μια μεγάλη ενότητα πινάκων του Θεόφιλου, που έγιναν τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του και που αποτελούσαν μέρος της Συλλογής της πρώην Εμπορικής Τράπεζας. Στο διάστημα αυτών των ετών, ο εκδότης και τεχνοκριτικός, Στρατής Ελευθεριάδης (γνωστός και ως Teriade), έχοντας μόλις γνωρίσει το έργο του επίσης Μυτιληνιού, Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, τον βοηθά οικονομικά με ένα ποσό τον μήνα, προκειμένου ο ζωγράφος να έχει τα προς το ζην και να ζωγραφίζει ανενόχλητος. Επίσης, τον προμηθεύει με υλικά ζωγραφικής και έτοιμα τελάρα.
Έτσι, ο Θεόφιλος δουλεύει πλέον ασταμάτητα, δημιουργώντας πλέον μόνο έργα σε πανί και όχι τοιχογραφίες, όπως παλαιότερα. Τα θέματά του προέρχονται από κάθε είδους πηγές: λαϊκές λιθογραφίες, καρτ ποστάλ της εποχής, διαφημίσεις, εικονογραφήσεις. Μεγάλη αδυναμία έχει σε θέματα και προσωπογραφίες από την περίοδο του 1821.

Πρότυπο για το έργο αυτό είναι η κεντρική μορφή της λιθογραφίας Η άλωσις της Τριπόλεως από το λεύκωμα με τις λιθογραφημένες παραστάσεις του Βαυαρού ζωγράφου Peter von Hess, την οποία ο Θεόφιλος πιθανότατα γνώρισε από την αντίστοιχη ελληνική έκδοση του εκδοτικού οίκου Γεωργίου Φέξη. 

Ο Θεόφιλος απομονώνει την κεντρική μορφή της λιθογραφίας, που δεν εικονίζει κάποιον συγκεκριμένο αγωνιστή και τον ονομάζει Μάρκο Μπότσαρη, δίνοντάς του όλα τα χαρακτηριστικά ενός διαχρονικού λαϊκού ήρωα.

Σπάνιες εκδόσεις από τη Συλλογή της Alpha Bank παρουσιάζονται για πρώτη φορά

Στην Έκθεση “1821 Πριν και Μετά” η Alpha Bank παρουσιάζει κατ’ αποκλειστικότητα και για πρώτη φορά λευκώματα ευρωπαίων περιηγητών με θέμα την Ελλάδα, από την Συλλογή Σπανίων Βιβλίων της Βιβλιοθήκης της Τράπεζας. Πρόκειται για εξαιρετικά σπάνιες εκδόσεις που χρονολογούνται από το 1794 έως το 1831.

Στα εκθέματα περιλαμβάνονται οι τρεις τόμοι του “The antiquities of Athens” (τόμος 1: Εκδόσεις John Haberkorn, Λονδίνο 1762, τόμοι 2-3: Εκδόσεις John Nichols, Λονδίνο 1787, 1794) των James Stuart (1713-1788) και Nicholas Revett (1720-1804). Ο Βρετανός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής Revett και ο Βρετανός αρχιτέκτονας και ζωγράφος Stuart έφτασαν στην Ελλάδα την άνοιξη του 1751, όπου και παρέμειναν για περίπου δυόμισι χρόνια. Εκτός από την Αττική επισκέφθηκαν την Κόρινθο, τη Θεσσαλονίκη και τους Δελφούς. Στους τρεις τόμους του έργου τους παρουσιάζονται περισσότερα από 300 σχέδια, με απεικονίσεις και αποτυπώσεις, κατόψεις, τομές και λεπτομέρειες αρχαίων μνημείων και αρχιτεκτονικών μελών σε έξοχες χαλκογραφίες, συνοδευόμενα με επεξηγηματικά κείμενα, αρχαιολογικές παρατηρήσεις και ταξιδιωτικές εντυπώσεις.

"The antiquities of Athens”,James Stuart και Nicholas Revett 

Παρουσιάζονται επίσης οι δυο τόμοι του “Voyage pittoresque de la Grèce” (Παρίσι, 1782 και 1809), του Marie Gabriel Florent Auguste comte de Choiseul-Gouffier (1752-1817). 
Ο Γάλλος ευγενής, διπλωμάτης και περιηγητής επισκέφθηκε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες και άλλα νησιά του Αιγαίου, τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη και ασχολήθηκε εκτεταμένα με την ελληνική γεωγραφία και την ιστορία. Στόχος του ταξιδιού του ήταν η αποτύπωση των αρχαίων μνημείων, αλλά και η περιγραφή του τρόπου ζωής των νεότερων Ελλήνων. Το έργο του περιέχει έναν σημαντικό αριθμό χαλκογραφιών που συνοδεύονται από επεξηγηματικά κείμενα. 

"Voyage pittoresque de la Grèce", Marie Gabriel Florent August comte de Choiseul-Gouffier

"Expédition scientifique de Morée”, Guillaume-Abel Blouet

*Διάρκεια έκθεσης 3.3.2021 έως 7.11.2021
Οργάνωση Μουσείο Μπενάκη, με τη σύμπραξη της Τράπεζας της Ελλάδος, της Εθνικής Τράπεζας και της Alpha Bank